Sinds Watwaswaar per 1 januari dit jaar opgeheven is, staat er een hoop online op de website van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Voor deze serie duik ik in het kadaster over de periode 1811-1832. Welke grond bezaten mijn voorouders? Waar op die grond woonden zij (hoogstwaarschijnlijk)? Aan de hand van de topografische atlas 1836-1843 probeer ik ook uit te leggen wat de “aardrijkskundige context” was van deze grond. Nu alweer deel 2 van deze nieuwe serie: de gemeente Bergen op Zoom sectie B, de noordoosthoek van de oude gemeente Berrege, incl. de Kragge en de Bergse Heide. (Voorgaande deel: Halsteren A t/m H), bekijk de overzichtskaart.
Sectie B was verdeeld in drie bladeren, alleen op het derde blad liggen wat hoeves die het toponiem “Kragge” in hun naam hadden, maar voor ‘t gemak noemde men de hele noordoosthoek maar zo. Voor iedereen die niet van hier komt: de Kragge is Berreges vuilnisbelt. Het is hier zelfs een heus bijvoeglijk naamwoord: “dat ding is kragge”: ‘dat ding is rommel’. Ik behandel in dit artikel twee bladzijdes, 2 en 3, die ik op ‘t kaartje hieronder in de tegenwoordige context plaatste.
Uitsnede van de overzichtskaart. Originele afbeelding: Google.
Van alle grondeigenaren in sectie B is er één mijn voorouder: Jacobus Govaertse (Jacob) Uijtdewilligen (kwartierstaatnummer 474). Hij werd geboren in ‘t gehucht Altena bij Heerle op 15 december 1756, en overleed in de gemeente Bergen op Zoom op 22 augustus 1828. Van Jacob waren mij al een aantal zaken bekend: hij was bouwman in 1815, landbouwer bij zijn overlijden in 1828, en getrouwd met Antonet van Eekelen (*Nispen-Klokberg, West-Brabant, 12/7-1759, ✞ Heerle, West-Brabant, 31/12-1844, kwartierstaatnummer 475). Zij waren in 1784 getrouwd in Wouw en woonden daar ook in 1784 en 1785. In 1799 woonden zij in de gemeente Bergen op Zoom, op K36, en in 1815 in de buitenpoorterij van Berrege op nummer 40. In 1815 werd op de wijklijst Bergen op Zoom 10/K (bron 985) vermeld dat Jacob al dertig jaar op nummer 40 woonde, en Antonet al veertig jaar, dus respectievelijk sinds 1785 en 1775. Dat zou betekenen dat de ouders van Antonet, Petrus Jansen (Pieter) van Eeckelen (*Essen-Steenpaal, Antwerpen, België, 24/3-1720, ✞ Nispen, West-Brabant, 7/11-1775, kwartierstaatnummer 950) en Dijmpna Janssen van Achtmael (*Horendonk, Antwerpen, België, 13/10-1727, ✞ Nispen, West-Brabant, 26/2-1765, kwartierstaatnummer 951) in ieder geval het huis nummer 40 al eerder in hun bezit hadden en daar met dochter Antonet in woonden. Nu, beiden werden geboren en overleden in Essen-Nispen, maar Pieter kwam bij zijn huwelijk in 1750 “in met attestatie van Wouw”. De familie had dus wel iets van doen met in ieder geval de omgeving van sectie B.
Jacob bezat twee stukken grond in de buitenpoorterij, tegen de grens met Heerle (gemeente Wouw), een groot stuk onder de Bergsebaan, in de “agterste Kraggen” en een kleiner stuk erboven in “den Heiblok”. De volgende grond was zijn eigendom:
”den Heiblok”
- B302: dennenbos
- B303: heide
- B304: hakhout
- B305: dennenbos
- B306: heide
Let op de windroos! Deze kaart is naar het noordoosten gezien. (Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed)
”ku(…)oosche Kragge”
- B353: bouwland
- B354: huis en erf
- B355: bouwland
- B356: bouwland
- B357: weiland
”den agterste Kragge”
- B358: weiland
- B359: heide
- B360: heide
- B361: bouwland
- B363: bouwland
- B364: bouwland
- B365: bouwland
- B366: bouwland
- B367: hakhout
- B368: hakhout
- B369: bouwland
- B370: bouwland
- B371: bouwland
- B372: moestuin
- B373: weg
- B374: huis en erf
- B375: bouwland
- B376: bouwland
- B377: bouwland
- B378: bouwland
- B379: bouwland
- B380: bouwland
- B381: weiland
- B382: bouwland
- B383: bouwland
- B384: heide
- B385: heide
- B386: bouwland
Dit kaartje is weer meer richting noordwesten gezien. Onderin de Wouwscheweg, waar de tegenwoordige A58 parallel aan loopt. (Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed)
B352 en B374 zijn huizen met erf (plus schuur bij B374). Het lijkt me niet dat Jacob alletwee de huizen zelf in gebruik had: waarschijnlijk woonde hij in het grote huis (of boerderij) in het midden: ‘de III Kragen’ (of derde Kragge), zie het kaartje hieronder. Die boerderij had twee toegangswegen, die ook allebei zijn eigendom waren. Zijn grond onder de Bergsebaan bestond vooral uit akkers, heide en weiden, zijn grond in ‘den Heiblok’ bevatte ook lapjes dennenbos en hakhout, waarvan ik vermoed dat er stukjes aangeplant loofbos bestemd voor kap bedoeld werd.
Originele afbeelding: Historische Topografische Atlas Noord-Brabant 1836-1843, uitgeverij Nieuwland
Hetzelfde gebied op een kadasterkaart uit 1751 door bekende Ossendrechtse kaartenmaker H. Adan. De officiële naam is “kaart van de in cijns uitgegeven percelen, gelegen in de 11e Hoek genaemt de Leeuwerck en de Krage”, de meeteenheid is ‘blooise roeden’: 100 blooise roeden = 15 centimeter. (Afbeelding: RHC ‘t Markiezenhof)
Onderstaand kaartje geeft de ligging van Jacobs grond op de huidige kaart weer. Dat wil zeggen ongeveer, want door herkaveling zijn de lijnen van de kadasterkaartjes niet helemaal meer te herkennen. Het land in de Agterste Kragge wordt doorsneden door de ‘Zeeuwse Lijn’ sinds 1863. De ‘Agsterse Kragge’ is ook niet gebruikt (behalve het zuidelijkste puntje) voor ‘t aanleggen van de vuilstortplaats: het grootste deel is nog steeds in gebruik als landbouwgrond, al zijn er wel wat huizen bijgebouwd. Op het naburige land links is later de Däneborg, het gebouw van scouting Zoomgroep gebouwd. Jacobs land in ‘den Heiblok’ ligt niet meer aan bos of heide, al is op het kaartje helemaal onder wel te zien hoe de situatie vroeger was. Goed te zien ook is de ligging vlak bij de gemeentegrens tussen Bergen op Zoom en de gemeente Wouw, nu de gemeente Roosendaal. Dit zou ‘n beetje kunnen verklaren dat er in de naaste familie veel ‘geswitched’ wordt tussen geboorteplaatsen/geboortegemeenten, ondanks dat ze ‘t grootste deel van hun leven bij in dezelfde buurt bleven wonen. Zo werd zijn dochter Cornelia Uijtdewilligen (*Bergen op Zoom, 9/10-1791, ✞ Wouw-Herelsestraat, West-Brabant, 22/10-1887, kwartierstaatnummer 237) waarschijnlijk geboren in het huis waar we hier over spreken, maar stierf zij wel op Heerle of in de buurt daarvan, evenals haar man Jan van Eekelen (*Essen, Antwerpen, België, 29/4-1790, ✞ Heerle, West-Brabant, 10/4-1841, kwartierstaatnummer 236).
Originele afbeelding: Bing Maps
Deze kaart en bovenstaande uitsnede geven de situatie van wat Jacobs land was in 1836-1843 weer. Zowel ten noorden als ten oosten lag een groot heidegebied met vennen. Daar is niets meer van over, maar ik ken de heide wel als het gebied waar mijn voorvader in mannelijke lijn Jan Bernaards (*Steenbergen, West-Brabant, 5/2-1815, ✞ Heerle, West-Brabant, 19/4-1891, nummer 119 in de stamboom Bernaards). Zo blijft dit toch een stukje Berrege waar mijn wortels (mede) liggen.