Dit is leuk, kaartjes maken. Ga ik vaker doen. Met kaartjes kan ik een klein beetje kennis van de regio overdragen en voor mezelf een overzichtje maken. Ik heb m’n best gedaan om alles na te gaan, maar er staat geen bronnenlijstje bij, dus aanvullingen en verbeteringen zijn altijd welkom!
Op dit kaartje: aan de hand van de gemeentegrenzen aan Nederlandse zijde van 1813 en aan Belgische zijde van voor de jaren 1970, de parochies van vóór Napoleon ingekleurd. Daarbij heb ik de buurtschappen die ik veelvuldig tegenkwam in de DTB-boeken van de desbetreffende gemeenten vermeld. Rechts staan de kerktorens, niet alleen herkenningspunten aan de horizon, maar ook deel van de identiteit van een dorp of stad en de plaats waar veel van mijn voorouders de belangrijkste momenten van hun leven meemaakten. In de periode 1880-1930 zijn er heel veel torens en koren, ook veel eeuwenoude, gesloopt om plaats te maken voor een nieuw gebouw. En vooral: de Duitsers hebben er in de oorlog heel veel opgeblazen. Deze toren zijn ‘t herinneren waard. Daar moet ik een oproep bij doen: ik ben vooral nog op zoek naar een afbeelding van de vóór-19e eeuwse kerken van Heerle, Putte en Huijbergen. Weet u waar ik die kan vinden? Neem contact met mij op! De mooiste drie plaatjes die ik opzocht voor dit artikeltje heb ik onder het kaartje gezet.
Ik wens jullie allemaal een fijn 2016. ‘k Hoop dat mijn website u afgelopen jaar geboeid heeft, en ik zal ook volgend jaar m’n best doen!
In Heerle (of “in Èrel”; klinkt wat natuurlijker), staat de Sint-Gertrudiskerk, kerkje met een toren uit 1861 en een gebouw/koor van net na 1957. Heerle mocht al in 1307 een eigen parochie worden: de kerk was van 1648-1800 in handen van de protestanten en sinds 1833 was Heerle een eigen parochie. In de tussentijd had Heerle wel een eigen schuurkerk, maar ze gingen toch liever naar de schuurkerk in Wouw. Geen wonder, dat was ernaast. Belangrijkste is het oude kerkgebouw. In 1858 vermeldde een reiziger dat de toren van de kerk al lang geleden was afgebroken. Op bovenstaande prent van ergens tussen 1710 en 1735 staat ‘t kerkje getekend, maar wel vrij vaag. (Afbeelding uit het prentenboek van Andries Schoemaker, Gerrit Schoemaker, Cornelis Pronk en Abraham de Haen/Universiteit van Tilburg)
Een majestueuze kerk op de Brabantse Wal, de Sint-Gertrudiskerk in Ossendrecht. Er is zeer weinig over bekend: de toren was al erg oud, het schip was van rond 1900 en ‘t koor was weer middeleeuws. Een prachtig gebouw wat in de jaren 1890 gesloopt is om plaats te maken voor de huidige kerk. De foto is in 1876 gemaakt. (Afbeelding: Universiteit van Tilburg)
In Kruisland (tussen Steenbergen, Gastel en Wouw), staan twee kerken. Een grote katholieke kerk uit 1960 en een hervormd kerkje van net na de oorlog. Op de plek van dat hervormde kerkje stond een ander hervormd kerkje uit de 15e eeuw, hier op een gedetailleerd glasnegatief uit 1907, nota bene gemaakt door de Monumentendienst. Prachtig gebouwtje; en hoewel de hoogte me niet heel relevant lijkt verwoest door de Duitsers. Dat katholieken uit Kruisland in de Wouwse DTB-boeken ingeschreven werden komt omdat het kerkje al vóór de RK-kerk DTB-boeken ging bijhouden door de protestanten ingenomen werd. (Afbeelding: Koninklijke Bibliotheek ‘s-Gravenhage)
Laatste in ‘t rijtje: de Stompe Toren van Woensdrecht. Al sinds ver in 18e eeuw had deze toren geen schip en koor meer. Maar de toren bleef, op ‘t markantste punt van de Brabantse Wal. Tot ver in Zeeland was deze toren te zien, als een soort baken waar ‘t vasteland begon. Aan ‘t einde van de oorlog opgeblazen door de Duitsers, de vijand zou te ver kunnen kijken vanaf de toren. Initiatieven voor herbouw afgelopen jaren leidden tot niets, maar ik blijf hopen.