Afbeelding: A. Nuijten, update 13/12-2020

Ben ik weer. Afgelopen november schreef ik over het huis van Hendrik van den Kieboom (*Halsteren, West-Brabant, 1857, ✞ aldaar, 1938, kwartierstaatnummer 56). Hij kocht in 1907 een huis van zijn zwager, gelegen aan de Waterstraat. Dat huis heb ik gebruikt voor mijn eerste ‘casus’ bij het werken met reeksen hulpkaarten van het kadaster. Het centrale vraagstuk is hier: kun je, bij onderzoek in een gemeente waar er zo goed als geen verdere aanduiding plaatsvond bij adressen in het bevolkingsregister, aan de hand van notariële akten tóch een exact adres achterhalen? Het antwoord luidt: ja, maar het is een bijzonder technisch en omslachtig proces. 

Zover is dus al bekend dat Hendrik in 1907 een huis met erf kocht van zijn zwager Jacobus van Eekelen. Op dat moment hadden dat huis en het erf sectienummers C1250 en C1251, waarbij als topografische aanduiding de Waterstraat vermeld werd. De Waterstraat is vrij goed bekend; ze loopt óp de Brabantse Wal van de Sint-Martinuskerk richting het einde van de Beek. 

Eerste deel van de koopakte. (Afbeelding: WBA Bergen op Zoom)

Een hulpkaart werd opgesteld als een perceel wijzigde, bijvoorbeeld als het gesplitst werd, bebouwd werd of juist leeggeruimd werd. In deze casus neem ik sectie C, de kadastersectie die het centrum van Halsteren en de directe omgeving daarvan omvat. Als basis kan je dan de kadastrale leggers en bijbehorende kaarten uit 1832 nemen. Dat zijn zover ik weet de enige leggers die het hele land omvatten en openbaar inzichtelijk zijn op de site van de Rijksdienst voor ‘t Cultureel Erfgoed. In 1832 begon men alles op te meten en te nummeren. In Halsteren sectie C kwam men uit op 755 percelen. Bij elke wijziging na 1832 werd er een nieuw nummer gegeven aan het perceel en werd er een hulpkaart opgesteld. Alle nummers vanaf 755 dus, in dit geval. Op chronologische volgorde. Ik heb dus sowieso een perceelnummer uit één of andere akte nodig, en kan dan ‘mutaties’ oftewel hulpkaarten gaan terugrekenen naar 1832.

In dit geval is er dus zo’n perceelnummer. De nummers C1250 en C1251 werden aan het perceel gegeven in 1872, twee jaar nadat Jacobus van Eekelen het huis gekocht had, zoals hij verklaarde bij de notaris in 1907. De hulpkaart vermeld de volgende relevante informatie:

• Een getekend kaartje van het perceel, vaak meerdere percelen, doch zonder enige context. Daar heb je een A0-kaart voor nodig.
• Een verklaring dat het hoofdkwartier in Breda de kaart goedkeurde, met datum erbij.
• Een overzicht van de afmetingen van het perceel en wat de vorige aanduiding was.

Afbeelding: reeks hulpkaarten Kadaster Halsteren, collectie heemkundekring Land van Gastel, doos BDD-HKK233.

Hierboven drie uitsnedes van de hulpkaart die bij de percelen C1250 en C1251 hoort. We zien dus geen context, maar wel ‘t huisje, gelegen in een hoek met een tuintje erachter. Vermeld is dat ‘t vorige nummer van het perceel C1227 was.

Afbeelding: reeks hulpkaarten Kadaster Halsteren, collectie heemkundekring Land van Gastel, doos BDD-HKK233.

De vorige wijziging aan het perceel was een klein jaar daarvoor. En in dat jaar is het huisje gebouwd; perceel C1226 is leeg. Dit komt ongeveer overeen met 1870, het jaar waarin vermeld werd dat Jacobus van Eekelen het huis kocht, of mogelijk werd met dat jaar de aankoop van het perceel op zich bedoelt en bouwde hij daarop zelf zijn huis. Deze hulpkaart verwijst terug naar C1134. Dat was in 1868, waarbij weer verwezen werd naar 1091. Dat was in 1866, waar weer werd verwezen naar 1051.

Afbeelding: reeks hulpkaarten Kadaster Halsteren, collectie heemkundekring Land van Gastel, doos BDD-HKK233.

Afbeelding: reeks hulpkaarten Kadaster Halsteren, collectie heemkundekring Land van Gastel, doos BDD-HKK233.

Wat er precies allemaal wijzigde aan het perceel is me niet helemaal duidelijk; volgens mij heeft het vooral met de aangrenzende grond te maken. C1051 was in ieder geval het nummer die het lapje grond kreeg in 1863, zo bewijst volgende hulpkaart:

Afbeelding: reeks hulpkaarten Kadaster Halsteren, collectie heemkundekring Land van Gastel, doos BDD-HKK233.

Nu word het relevant. In de hulpkaart van 1863 wordt namelijk als vorig perceelnummer C25 genoemd. En, zoals ik eerder schreef, had sectie C bij het begin van het kadaster 755 percelen; alle nummers onder de 756 kunnen dus teruggevonden worden op de kaarten en leggers uit 1832 die de Rijksdienst voor ‘t Cultureel Erfgoed online beschikbaar stelt. Da’s niet lang zoeken. Het veldje of tuintje was in 1832 eigendom van de Halsterse winkelier Pieter de Graauw. En; nog verrassender: het lag niet aan de Waterstraat, zoals in 1907 opgetekend werd.

Originele afbeeldingen: Rijksdienst voor ‘t Cultureel Erfgoed.

Hierboven zien we perceel C25 in 1832, en een uitvergroting van die kaart. Hoewel de kaart niet richting het noorden getekend is, kan je er vrij snel de huidige situatie uithalen, als je een beetje bekend bent met de omgeving wel. Wat opvalt is dat de hele buurt door het kadaster de Waterstraat werd genoemd, dus ook alles tussen landgoed de Beek (hier nog ‘Weltevreeden’ genoemd) en die straat. En dat verklaart ‘n hoop. De vorm van C25 is goed te herkennen; je ziet goed hoe in de loop van de 19e eeuw alles rond het dorp steeds voller en kleinschaliger werd. Ik wil vooral graag weten waar het huisje van Hendrik precies was; of misschien zelfs wel ís. Modernere stafkaarten geven antwoord. Aan de hand van bovenstaande kaart weet ik de context en vond ik het huisje terug. Let op ‘t lichtblauwe vierkant.

Hoe kan het ook anders: het huis is in de jaren ’60 afgebroken voor de aanleg van woonwijk de Beek. De hele straat zelfs. Om precies te zijn lag het huis waar nu de hoek Schelpstraat/Burgemeester Elkhuizenlaan ligt. Ik heb nog getracht een oude luchtfoto te vinden, maar tevergeefs. Insturen mag altijd!

k