Sinds Watwaswaar per 1 januari dit jaar opgeheven is, staat er een hoop online op de website van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Voor deze serie duik ik in het kadaster over de periode 1811-1832. Welke grond bezaten mijn voorouders? Waar op die grond woonden zij misschien? Aan de hand van de topografische atlas 1836-1843 probeer ik ook uit te leggen wat de “aardrijkskundige context” was van deze grond. Vandaag deel 8 van deze serie: Bergen op Zoom sectie G: de binnenstad en de vestingwerken. Klik hier voor de voorgaande delen en de overzichtskaart.
De binnenstad is minder interessant dan men zou denken. Ondanks de grote verscheidenheid aan gebouwen was het aantal huiseigenaren beperkt. Naast het Ministerie van Oorlog, dat de vesting en enkele kruitmagazijnen bezat, zijn het vooral de gegoede Bergenaren die de panden verhuurden, veel van hen ook met grond buiten de stadspoorten. Opvallend is wel dat de protestantse families op de Kaai meestal hun eigen gebouwen bezaten: zij woonden immers altijd al in de stad, terwijl bijna alle katholieke families van buiten de stad kwamen.
Index:
- Matheus Baartmans, Grote Markt
- Reinier de Bie, Zuidmolenstraat
- Cornelis van den Boom, Wouwsestraat
- Johannis Hopmans, Wouwsestraat
- Martina & Francina Luykx, Koevoetstraat
- Anthonie van Opdorp, Zuivelstraat
- J.J.J.H. van der Schriek, Fortuinstraat
- de weduwe Steenbach, Rijkebuurtstraat
- Willem de Valck, Steenbergsestraat
Mijn voorouder Reinerus (Reinier) de Bie (*Breust-Eckelrade, Zuid-Limburg, 2/8-1764, ✞ Bergen op Zoom, 2/2-1855, kwartierstaatnummer 146) kwam rond 1791 waarschijnlijk als soldaat naar Berrege en had ‘t hier blijkbaar best goed gemaakt. Ik kwam hem eerder tegen bij Oud-Borgvliet, waar hij wat lappen landbouwgrond in eigendom had. Hij had vijf huizen in de Zuidmolenstraat, op de hoek Londonstraat/Fluwelenbroekstraat een een groot perceel aan de achterkant van de Londonstraat.
Reinier de Bie, bouwman uit Bergen op Zoom
wijk AW
- G1145: huis en erf
- G1146: huis en erf
- G1147: huis en erf
- G1148: huis en erf
- G1149: huis en erf
- G1150: huis en erf
wijk AY
- G1249: huis
- G1250: huis
- G1261: huis
Vergroten voor meer details! Links: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Midden: de Londonstraat richting de Lievevrouwestraat gezien, dia door ir. J.L.C. Weijts. Rechts: de vier panden van Reinier de Bie in 1988, vlak voor ze afgebroken werden. Foto gezien richting de Westersingel, afbeelding RHC ‘t Markiezenhof
In een stamboom die later op deze website geschreven wordt komt Mattheus (Mathieu) Baartmans (*Bergen op Zoom, 16/1-1778, ✞ aldaar, 26/1-1833, nummer V160) voor. Hij bezat twee huizen en een pakhuis aan ‘t Hofstraatje, langs het Markiezenhof, twee huizen mét erf op de bekende hoek Grote Markt/Korte Meestraat en een nog een huis tegenover ‘t Markiezenhof, G1211, aan het einde van de Steenbergsestraat.
Matheus Baartmans of zijne erven, koekbakker uit Bergen op Zoom
wijk J
- G290: huis en erf
- G291: huis
- G291a: pakhuis
wijk P
- G476: huis, schuur en erf
- G477: huis, schuur en erf
wijk AV
Er waren nogal wat Bergenaren met zijn naam, maar Cornelis van den Boom zou goed de tweede echtgenoot van mijn voorouder Apollonia Campfens (*Halsteren, 30/5-1768, ✞ Bergen op Zoom, 9/3-1848, kwartierstaatnummer 485) kunnen zijn.
Cornelis van den Boom, bouwman uit Bergen op Zoom
wijk AC
- G790: huis, schuur en erf
- G790a: huis
Afbeelding: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed
De twee huizen van Van den Boom lagen helemaal aan de oostkant van de stad; de Wouwsestraat werd daar toen “Oude Wouwschestraat” genoemd. Aan de rand van de kaart zijn de rozekleurige vlakken wat vaal geworden, maar het gaat hier wel degelijk om bebouwing.
Van mijn voorouder Johannes (Jean) Hopmans (*Bergen op Zoom, 24/10-1789, ✞ aldaar, 6/9-1862, kwartierstaatnummer 252) wist ik al dat hij in 1815 in de Buitenpoorterij woonde, in de buurt van landgoed Zoomvliet, en dat hij later verhuisde naar huis ‘de Croon’ op de hoek van de Wouwsestraat/Korenmarktstraat. In het kadaster is dit pand ook aangegeven als zijn eigendom.
Johannis Hopmans, hovenier uit Bergen op Zoom
wijk AA
Originele afbeeldingen: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed, RHC ‘t Markiezenhof
Broer en zus Martinus Luykx en Francina Luykx beschreef ik al uitgebreid in ‘t vorige deel over sectie E, waar zij een hoeve bezaten aan de Huijbergsebaan. Of zij ‘t nu geërfd hadden of niet, ook in de binnenstad hadden ze nogal wat panden: één aan ‘t Singeltje, één in de Bosstraat en zeven aan de Koevoetstraat.
Martinus en Francina Luykx, uit Bergen op Zoom
wijk Z
- G739: huis, schuur en erf
wijk AD
- G804: huis en erf
- G805: moestuin
- G806: huis en erf
- G809: huis
- G810: moestuin
- G811: huis, schuur en erf
- G812: huis en erf
wijk AL
Originele afbeeldingen: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.
Wat mij opviel aan Antonius van Opdorp was zijn beroep: chirurgijn, en dat terwijl hij een familienaam had die meer een boerenbestaan zou vermoeden. Zijn volledige naam was Antonius Johannes van Opdorp (*Bergen op Zoom, 4/11-1798, ✞ aldaar, 23/9-1877), en hij was gehuwd met Maria Petronella Johanna Boon. In zijn huwelijksakte werd vermeld dat hij chirurgijn en vroedmeester was, en dat op z’n 25ste. Hij was een zoon van Cornelius Petrus van Opdorp (1762-1842) en Adriana Hopmans (1765-1846), dat echtpaar woonde aan de noordzijde van de Grote Markt en was dus ook tamelijk succesvol te noemen. Adriana was weer een kleindochter van Petrus Geertsz Pitersen (Pieter) Hopmans (*Nispen-Borteldonk, West-Brabant, 29/1-1704, ✞ Bergen op Zoom, 14/12-1790, kwartierstaatnummer 1008) en Maria Jacobse de Koninck (*Bergen op Zoom-buitenpoorterij, 20/9-1702, ✞ vóór 12/2-1759, kwartierstaatnummer 1009).
Anthonie van Opdorp, chirurgyn uit Bergen op Zoom
wijk U
- G635: huis en erf
- G637: zeepziederij
Afbeelding: Rijksarchief voor Cultureel Erfgoed
Afbeelding: Rijksarchief voor Cultureel Erfgoed
Pand G635 is “Sint-Sebastiaan” aan de Zuivelstraat: in de binnenstad zijn er in ieder geval nog twee panden die zo heten, in de Korte Bosstraat en in de Steenbergsestraat. G637 was een zeepziederij in bezit van Van Opdorp: “Gulden Hand”, Blauwehandstraat 3.
In de binnenstad komen we alweer de mysterieuze Antwerpse heer Van der Schriek tegen. Er worden twee pandeigenaren vermeld die hem zouden kunnen zijn, of misschien één en dezelfde persoon zijn: Josephus van der Schriek uit Antwerpen (waarbij de woonplaats overeenkomt) en Joh. J.J.H. van der Schriek uit Bergen op Zoom (waarbij de initialen overeenkomen).
Joh. J.J.H. van der Schriek, uit Bergen op Zoom
wijk AE
wijk AP
Josephus van der Schriek, uit Antwerpen
wijk AL
- G948: huis, schuur en erf
G851 was een huisje aan de Koevoetstraat, G1021 was een huis aan de zuidwestzijde van de Fortuinstraat en G948 was een huis met schuur en erf tegenover de Boschpoort, waar nu de bocht in de Lindebaan ligt. Dit is mijn kans om de vragen over de achtergrond van Van der Schriek te beantwoorden. In ‘t bevolkingsregister over 1826 woont er in de Fortuinstraat (op nummer 26) één iemand met dezelfde naam: mevrouw M’a C’a van der Schriek, 39 jaar, uit Bergen op Zoom, gehuwd met apotheker Anthony Simon van Hal uit Meerhout.
Afbeelding: Bevolkingsregister 1826-1830/RHC ‘t Markiezenhof
Meer informatie vond ik in haar huwelijksakte, te Bergen op Zoom op 9 februari 1811. Zij werd vermeld als Marie Cornelie van der Schriek, dochter van Jean Joseph Jacques Jerôme van der Schriek, bij wie ze ook inwoonde. Als je die naam naar ‘t nederlands vertaald krijg je Johannes Josephus Jacobus Hiëronymus, oftewel J.J.J.H, dezelfde als de grondeigenaar uit sectie D. Hij bezat dus het huis van zijn dochter in de Fortuinstraat. Marie Cornelie woonde in 1811 bij haar vader in, die niet in Antwerpen woonde maar in Bergen op Zoom, op A94. Op dat adres was hij in 1815 ook terug te vinden.
Afbeelding: Wijklijsten Bergen op Zoom 1815/RHC ‘t Markiezenhof
En inderdaad, op A94 woonde deze heer Van der Schriek, winkelier en uit Antwerpen. Op 14 augustus 1828 overleed hij in Bergen op Zoom, waarbij vermeld werd dat hij geboren werd te Antwerpen.
In Bergen op Zoom woonde al sinds begin 17e eeuw een familie Steenbak, die begon toen stamvader Lauwereys de Limare in 1628 als pottenbakker van Gent naar onze stad verhuisde. Het was een kleine familie, en ik kan dus wel met enige zekerheid zeggen dat met ‘de weduwe van Joh’s Steenbach’ Maria (Marie) Andriessen (*Bergen op Zoom, 15/8-1773, ✞ aldaar, 4/3-1840, kwartierstaatnummer 170) bedoeld werd, gehuwd geweest met Johannes Robertus Steenbak of Jean Lambert Steenbach (*Bergen op Zoom, 13/5-1772, ✞ aldaar, 15 of 16/5-1821, kwartierstaatnummer 171). Marie Andriessen was een nicht van de zusjes Maria en Johanna Andriessen, die buitengewoon veel grond bezaten buiten de muren en ook wat panden ín de stad.
de weduwe Joh’s Steenbach, uit Bergen op Zoom
wijk E
- G157: huis
- G158: huis en erf
wijk AX
Links: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed. Midden: de Rijkebuurtstraat op een ansichtkaart uit de jaren ’50. Het pand met de drie ronde bogen rechts was eigendom van de weduwe Steenbach; het is later afgebroken voor de aanleg van de Westersingel. Afbeelding: RHC ‘t Markiezenhof. Rechts: de Dubbelstraat richting ‘t Spui gezien. Het witte pand links is Dubbelstraat 5, genaamd ‘de Monnick’ omdat het achter het pand ‘Groote- of Zwarte Monnick’ aan de Kaai ligt. Rechts van het pand staan nu een aantal garages, nummers 9 en 11 waren van de weduwe. Afbeelding: B. Steffen/RHC ‘t Markiezenhof.
Nog iemand naast Mattheus Baartmans die nog niet verder op deze website staat is Wilhelmus (Willem) de Valck (*Bergen op Zoom, 28/12-1768, ✞ aldaar, 6/5-1852, nummer V128). Hij was geweermaker maar werd als smid vermeld, een verwant beroep. Eén pand bezat hij, G280, aan de linkerkant van de Steenbergsestraat.
Willem de Valck, smid uit Bergen op Zoom
wijk J
